O ile młodzieżowe sejmiki mają reprezentować młodych mieszkańców regionów, o tyle w większości województw ich składy powstają nie w powszechnych wyborach, lecz w konkursach i poprzez powołania - wyjątkiem jest Mazowsze, gdzie głosowanie poprzedza etap preselekcji. Statuty nierzadko zawężają powszechność praw wyborczych, uzależniając kandydowanie od statusu ucznia lub studenta albo od wcześniejszej aktywności w samorządach i NGO. To każe pytać, czy to jeszcze reprezentacja, czy już fasada - i prowadzi do postulatu, by przywrócić pojęciu „wybory” jego rzeczywiste znaczenie w młodzieżowych radach.

Znaczenie młodzieżowych sejmików województw

Rady młodzieżowe są ważne, bo instytucjonalizują udział młodych w życiu publicznym i tworzą dla nich stały, formalny kanał reprezentacji we wspólnocie samorządowej. Ustawy przypisują im konkretne zadania: opiniowanie uchwał dotyczących młodzieży, udział w przygotowaniu i monitorowaniu dokumentów strategicznych, występowanie z wnioskami do organów wykonawczych oraz działania na rzecz edukacji obywatelskiej. Dzięki temu młodzi nie tylko zabierają głos, ale realnie wpływają na polityki lokalne i regionalne.

Ich znaczenie wynika także z wymiaru demokratycznego: jako organy pomocnicze j.s.t. powinny być obsadzane w wyborach, co daje członkom bezpośrednią legitymację do reprezentowania rówieśników. Wybory pełnią funkcję kreacyjną i legitymizującą, a standardy powszechności, równości, bezpośredniości i tajności - stosowane per analogiam - wzmacniają zaufanie do ich głosu w dialogu z władzami.

Czy młodzieżowy sejmik to władza publiczna?

Sejmiki młodzieżowe powinny być traktowane jako organy władzy publicznej, bo są ustawowo umocowanymi, kolegialnymi strukturami wewnętrznymi jednostek samorządu terytorialnego, powoływanymi uchwałą sejmiku i działającymi na podstawie statutu - wprost włączonymi w system zadań publicznych województwa (m.in. wspieranie i upowszechnianie idei samorządowej oraz opiniowanie i inicjowanie działań wobec organów j.s.t.). W prawie ustrojowym status „organu administrującego” nie zależy wyłącznie od posiadania kompetencji władczych; korzystanie z form imperium jest kryterium dodatkowym, a nie koniecznym do uznania podmiotu za organ administracji publicznej. Skoro sejmiki młodzieżowe są elementem organizacyjnym wspólnotowego podmiotu administracji publicznej (województwa) i wykonują przypisane prawem zadania publiczne w sferze działania j.s.t., to mieszczą się w szerokim rozumieniu organów władzy publicznej – niezależnie od tego, że ich funkcje mają charakter głównie opiniodawczo-konsultacyjny. Orzecznictwo, które odmawia im takiego statusu, opiera się na argumentacji negatywnej (brak władztwa), nie odpowiadając na pytanie, czym są w sensie ustrojowym; ta luka interpretacyjna powinna być uzupełniona systemowo, z poszanowaniem ustawowego umocowania i publicznego charakteru powierzonych im zadań.

Jak wybierani są młodzieżowi radni?

Młodzieżowe sejmiki mają być głosem młodych w regionach, ale w praktyce składy rzadko wyłania się w powszechnych wyborach - dominuje model konkursów i powołań, co potwierdza analiza 15 statutów sejmików. Wyjątkiem jest Mazowsze, gdzie po preselekcji konkursowej odbywa się głosowanie mieszkańców w wieku 13–17 lat; przewidziano okręgi wyborcze oraz głosowanie w systemie informatycznym. Jednocześnie wiele województw ogranicza powszechność praw wyborczych, uzależniając kandydowanie od statusu ucznia lub studenta albo od wcześniejszej aktywności w samorządach i organizacjach, co zawęża reprezentację do „najaktywniejszych”. Na tym tle powraca pytanie o realną legitymację tych organów i postulat, by pojęciu „wybory” przywrócić jego rzeczywiste znaczenie w statutach młodzieżowych rad.

Cenzusy wyborcze

Porównanie statutów pokazują pełny brak jednolitości: dolne granice wieku dla prawa udziału w wyborach wahają się od 13 do 17 lat (najczęściej 15), a górne od 16 do 24 lat (najczęściej 21); skrajnie różne są też modele Mazowsza (13-16 lat) i Podkarpacia (17-22 lata). Dodatkowo niemal połowa badanych sejmików uzależnia kandydowanie od posiadania statusu ucznia lub studenta (w Lubuskiem to warunek podstawowy), a utrata tego statusu potrafi skutkować wygaśnięciem mandatu. Często wymagane są też rekomendacje albo wcześniejsze zaangażowanie w samorządy uczniowskie, organizacje pozarządowe bądź inne rady młodzieżowe - jak w Małopolsce, gdzie do zgłoszenia kandydata uprawnione są wyłącznie wskazane podmioty. Tego typu cenzusy i filtry zawężają realną powszechność i oddalają wybory od ich funkcji legitymizującej, która - jak pokazują standardy prawa publicznego - jest warunkiem reprezentowania całej wspólnoty młodzieży, a nie jedynie najbardziej aktywnej jej części.

Co musi określać statut młodzieżowego sejmiku?

Z perspektywy prawa miejscowego kluczowe jest to, że statuty powinny określać „tryb i kryteria wyboru” członków, a więc realną procedurę wyborczą, nie zaś konkurs czy powołanie przez organy województwa. W prawie publicznym wybory to proces służący kreacji i legitymizacji przedstawicieli, a nie tylko samo głosowanie - dlatego ich zastępowanie rekrutacją podważa sens reprezentacji. Standardy powszechności, równości, bezpośredniości i tajności, wywodzone per analogiam z zasad wyborów do organów j.s.t., wzmacniają tezę, że w młodzieżowych sejmikach powinny odbywać się rzeczywiste wybory, z jasnymi prawami wyborczymi, zgłaszaniem kandydatów i organizacją komisji. Obecne praktyki konkursowe - stosowane w większości województw - nie realizują tego wymogu i w efekcie osłabiają demokratyczną legitymację tych ciał.

Co z tego wynika dla praktyki? Statuty powinny wprost wprowadzać realne wybory: określać katalog praw wyborczych (kto może głosować i kandydować - jako młodzi mieszkańcy, bez dodatkowych statusów), tryb zgłaszania kandydatów, tworzenie okręgów i komisji, sposób głosowania (w tym e-głosowania) oraz tryb ustalania i ogłaszania wyników, z możliwością odwołania. Należy zrezygnować z „filtrów” konkursowych i wymogów typu status ucznia/studenta czy rekomendacje organizacji, bo naruszają powszechność i wypaczają legitymację przedstawicielską. Minimalnym standardem powinny być cechy znane z prawa wyborczego - powszechność, równość, bezpośredniość i tajność - adaptowane do specyfiki rad młodzieżowych oraz opisane w statucie na poziomie procedur, a nie haseł. Dodatkowo warto wprowadzić jawność protokołów i frekwencji, dostępność głosowania (także alternatywy dla głosowania online) oraz proste reguły kampanii informacyjnej, by wybory były realnym doświadczeniem obywatelskim, a nie fasadowym rytuałem.

Tekst opracowano na podstawie artykułu Jakuba Dorosza-Kruczyńskiego i Natalii Grabowskiej pt. „Zasady kreowania młodzieżowych rad na przykładzie młodzieżowych sejmików województw”. Artykuł został opublikowany w czasopiśmie naukowym „Samorząd Terytorialny” (ST 2025/3, s. 72–88).

Zaproszenie na szkolenie

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego serdecznie zaprasza na szkolenie online „Praktyka działania rady seniorów oraz rady młodzieżowej w JST – powołanie, finansowanie, funkcjonowanie”, które odbędzie się w czwartek, 9 października 2025 r., w godz. 09:00–13:00 (forma: Internet). Szkolenie poświęcone jest praktycznym aspektom tworzenia i prowadzenia młodzieżowych rad oraz rad seniorów zgodnie z obowiązującymi przepisami. Uczestnicy przejdą przez kluczowe etapy: od podstaw prawnych, przez przygotowanie statutów i budżetu, organizację wyborów i pierwszej sesji, po zasady efektywnej współpracy z władzami, urzędem i społecznością lokalną. Przewidziano również omówienie roli opiekuna rady oraz zestaw dobrych praktyk i wskazówek do wdrożenia w samorządach.

Jakub Dorosz-Kruczyński